Grodzisko Dolne

Gmina Grodzisko Dolne – miejscowości:                                            

  • Grodzisko Dolne
  • Grodzisko Górne
  • Grodzisko Nowe
  • Wólka Grodziska
  • Chodaczów
  • Opaleniska
  • Podlesie
  • Zmysłówka
  • Grodzisko-Miasteczko
  • Laszczyny 
Gmina Grodzisko Dolne położona jest w powiecie leżajskim w malowniczym, pagórkowatym terenie przeciętym doliną potoku Leszczynka. Pod względem geograficznym gmina Grodzisko Dolne położona jest we wschodniej części łaskowyżu Kolbuszowskiego na wysoczyźnie morenowej, którą przecina dolina Leszczynki. Wysoczyzna ta jest zbudowana z terenów lesso podobnych. Cechami charakterystycznymi tutejszego ukształtowania terenu są liczne polodowcowe oczka wodne. Teren Gminy Grodzisko Dolne charakteryzuje się znacznym potencjałem przyrodniczym. Najbardziej wartościowe krajobrazowo fragmenty gminy zostały włączone do mysłowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Najważniejszą jego częścią jest Rezerwat Przyrody „ Zmysłówka” , zachowany fragment pierwotnego lasu mieszanego porośnięty jodłami, grabami jak również dębami o wymiarach pomnikowych

Tutejsze lasy cechuje olbrzymie bogactwo fauny i flory. W runie występują gatunki roślin chronionych i rzadkich na płaskowyżu Kolbuszowskim a faunę reprezentują m.in. sarny, dziki, zające i bobry. Godne uwagi jest również uroczysko „ Górka” stanowiące duże skupisko modrzewia oraz długie morenowe wzgórze usypane przez wiatry zwane „ Wałami Chmielnickiego” ze wzniesieniem Księża Góra ( 216 m n.p.m.). Dodatkowym elementem uatrakcyjniającym krajobraz są liczne zagłębienia polodowcowe, tworzące charakterystyczne oczka wodne . Największym z nich jest zbiornik wodny „Czyste”, położony w sąsiedztwie lasów sosnowych, stanowiący doskonałe miejsce wędkowania i wypoczynku

Pierwsze wiadomości źródłowe o Grodzisku pochodzą z końca XIV wieku. Według dociekań archeologów i historyków w średniowieczu jak wskazuje sama nazwa miejscowości w Grodzisku istniał gród warowny. Zbudowano go na jednym z pagórków ( w pobliżu obecnego budynku Urzędu Gminy), z trzech stron był otoczony naturalnymi jarami a od zaplecza północnego kilkoma wałami.

Gród zastał rozpoznany w 1881 roku przez archeologa T. Ziemięckiego z Krakowa. W jego miejscu w późniejszym okresie istniał dwór. Ruiny dworu podziwiał Jeszce połowie XIX w. ówczesny wikary z Grodziska – ksiądz Wojciech Micha.

Miejscowa tradycja głosi, że Grodzisko zostało założone przez Bolesława Chrobrego.

Grodzisko ( Dolne)wchodziło w skład dóbr przeworsko – jarosławskich. Dobra te w XVI w. były w posiadaniu możnego rodu Leliwitów- Tarnowskich i Jarosławskich. W 1951roku po bezpotomnej śmierci Hieronima, dziedzica Jarosławia i Przeworska, włości przejął Leliwita – Jan hrabia mąż Zofii Odroważównej, następnie ziemie weszły w skład posiadłości Aleksandra Konstantego Ostrogowskiego. Po śmierci Ostrogowskiego posiadość przypadła jego córce Zofii, żony Stanisława Lubomirskiego, wojewody krakowskiego. W wyniku podziałów rodzinnych Grodzisko należało do linii Lubomirskich – dziedziców klucza przeworskiego.

Ostatnim właścicielem z tego rodu był Marcin Lubomirski „ książe bandyta” , który około 1779 roku wyzbył się Grodziska na rzecz Macieja Aleksandra Borzęckiego. W roku 1787 posiadłość należała do Michała Drohojowskiego. Następnie było w posiadaniu rodziny Kollermanów . Na przełomie XIX i XX wieku właścicielką Grodziska Dolnego była Domicela Branhidy.

Grodzisko było dużą stale rozwijającą się osadą. Pod koniec XVI w. powstała Wólka Grodziska na początku XVIII w. pojawia się nazwa miasteczko. Które ok. 1740 r. uzyskało prawa miejskie. Pod koniec XVIII w. wyodrębniło się Grodzisko Górne, a następnie powstały przysiółki: Krzaki, Podlesie, Zagrody, Chałupki, Zarowie. W miejsce Zarowia z czasem wykształciło się Grodzisko Nowe.

Podział wielkiego Grodziska usankcjonowały władze austriackie w 1786r. , kiedy to podzielono go na cztery gromady : Grodzisko Dolne , Miasto, Grodzisko Górne, Wólkę Grodziską. W 1930r. włączono Miasteczko do Grodziska Dolnego. Miasteczko rozplanowano wokół rynku i było zamieszkiwane głównie przez Żydów. Po II wojnie światowej większość domów żydowskich została zniszczona

Grodzisko było ważnym ośrodkiem gospodarczym, w 1613r. uzyskało prawo do odbywania dwóch targów. W 1664r Sebastnian Lubomirski zatwierdził statut cechu tkackiego, który liczył 40 członków z cechmistrzem na czele. Mieszkańcy byli znani z prężnej działalności społecznej. W 1910r. powstała orkiestra włościańska. Aktywna działalność prowadzili ludowcy. W dniach 22-27czerwca 1933r. miała miejsce tzw. „rewolucja grodziska”      

W gminie Grodzisko Dolne warto obejrzeć stare drewniane domy i zagrody. Zabytkowe kapliczki. Miłośnicy przyrody powinni odwiedzić rezerwat przyrody „ Zmysłówka” w którym znajdują się pomnikowe drzewa.

Tradycja jaka obchodzi się w gminie Grodzisko Dolne to „zlot” straży wielkanocnych Turków. Oddziały tych straży zwę swą zawdzięczają niezwykle barwnemu umundurowaniu, którego elementy wzorowane były początkowo na strojach tureckich zdobywanych na wojnach.    

Pierwsze zmianki o Turkach pochodzą z XVII w. Stopniowo stały się nieodłącznym elementem obchodów Świąt Wielkanocnych na Podkarpaciu obecnie w paradzie biorą udział oddziały nawet spoza obszaru, liczba uczestników dochodzi do kilku tysięcy.